D jak Dobczyce

Od tygodnia skanuję swój zbiór widokówek. Zrobił się całkiem pokaźny od mojego wpisu z czerwca 2013 r. Wtedy miałam ich blisko 4000. Aktualnie jest ich ponad 9000, więc mam sporo roboty digitalizacyjnej.

Dzisiaj zrobiłam literkę „D” jak choćby Dobczyce. Z tej miejscowości mam tylko jedną pocztówkę, ale taką wyczekaną. Bardzo ją chciałam mieć, ale wcale nie ze względu na to, że jest nieprzeciętnie piękna, w barwach jesieni. Też nie dlatego, że znajduje się na niej zamek, zbudowany prawdopodobnie w XIV w., czyli w epoce, którą lubię najbardziej. Chciałam ją posiadać w swoich zbiorach, ponieważ przypomina mi lata studenckie oraz wyjazd hydrotechniczny z 2009 r., kiedy to – z racji wykształcenia – mogłam zwiedzić przyległy do wzgórza zamkowego obiekt hydrotechniczny.

Copyright: Wojciech Gorgolewski (fot.) i Agencja MARGO (wyd.)

W 2009 r. chciałam pracować w okolicach zawodu. Chciałam mieć do czynienia z energetyką odnawialną, która w tamtym momencie w naszym kraju dopiero się rozwijała. Prowadziłam wtedy blog o tej tematyce. Był jednym z pierwszych i nieskromnie pisząc, był całkiem niezły. Jednak kiedy odeszłam z branży, aby żyć, a nie wegetować, to przestałam nad nim pracować i go rozwijać. Po prostu sobie był. Po jakimś czasie jednak go zlikwidowałam, ponieważ nie chciałam wyrzucać pieniędzy za domenę i serwer w błoto. Natomiast jako chomik zachowałam teksty, które na nim zamieszczałam.

Oto przerobione fragmenty jednego z nich. Techniczne, czasem ciężkostrawne, ale u mnie poruszające miłą wspomnieniową strunę. Aby lżej się czytało w nawiasach dodałam swoje komentarze. 

Widok na zamek od strony zapory ziemnej

Stopień wodny w Dobczycach został ukończony w 1984 r. Największym jego elementem składowym jest sztuczny zbiornik wodny, widoczny doskonale na pocztówce. Ma on całkowitą powierzchnię zalewu równą 1065 ha, a jego średnia głębokość wynosi 10,2 m. Pojemność całkowita zbiornika równa jest 125 mln m³, w tym pojemność wyrównawcza – 84,7 mln m³, a powodziowa – 25,8 mln m³.

Głównym zadaniem zbiornika wodnego jest zapewnienie w odpowiednich ilościach poboru wody dla wodociągu krakowskiego – zaspokaja on aż 52% potrzeb miasta. Z tego też względu zbiornik nie pełni roli rekreacyjnej, choć wg Strategii zrównoważonego rozwoju powiatu myślenickiego na lata 2014–2020: „w latach 2014–2020 planuje się stopniowe zagospodarowywanie terenów wokół jeziora, głównie do celów edukacyjnych, turystycznych oraz na potrzeby sportów i rekreacji wodnej”, co już nieznacznie poczyniono, ponieważ 1 czerwca 2014 r. korona zapory została udostępniona turystom (link).

Innym celem zbiornika wodnego jest ograniczenie zagrożenia powodziowego przez redukcję fal kulminacyjnych o przepływie Q > 300 m³/s, a także umożliwienie produkcji energii elektrycznej w elektrowni wodnej o mocy 2,5 MW.

Stopień czołowy („opiera” się na nim woda w zbiorniku), który wykonano w piaskowcach o spoiwie ilasto-wapiennym, pokrytymi przepuszczalnymi osadami czwartorzędowymi (osadami przepuszczalnymi są np. piaski), składa się z zapory ziemnej, betonowego bloku przelewowo-spustowego oraz niecki wypadowej.

Zaporę ziemną (za zamienne używanie słowa „tama” wysysam krew; tama to budowla regulacyjna, czyli zupełnie coś innego i nie, nie jest to synonim) wykonano z piasku, żwiru i otoczaków. Ma ona długość 617 m, szerokość w koronie 8,5 m i wysokość 30,6 m. Skarpa odpowietrza ma nachylenie 1:2,25, a skarpa odwodna – 1:2,5 i pokryta jest ekranem asfaltobetonowym (to coś czarnego na zdjęciu), spełniającym funkcję uszczelnienia. U podnóża skarpy odwodnej znajduje się galeria kontrolna-zastrzykowa (chodzi się w niej w środku zapory i sprawdza, czy coś nie cieknie).

Zapora ziemna pokryta ekranem

W betonowym bloku przelewowo-spustowym znajdują się trzy powierzchniowe przelewy o szerokości 16 m oraz cztery otwory upustów dennych o przekroju 3,2 × 4,5 m. Woda ze zbiornika wypływa spustami lub przelewami wprost na nieckę wypadową o szerokości 80 m i długości 70 m z wbudowanymi dwoma rzędami szykan do rozproszenia energii (jak wylatuje woda z przelewu, to aby nie waliła zbyt mocno). W stopniu czołowym znajduje się również przepławka dla ryb (zawsze się zastanawiałam, czy nie dostają w niej kręćka).

Blok przelewowo-spustowy

Widok na przelew, czyli jaz z klapą, otwieraną tylko przy większych przepływach

Niecka wypadowa z góry z widocznymi dwoma rzędami szykan

Upust denny. Teraz woda się tylko lekko kotłuje.Wyobraźcie sobie, co się dzieje przy większych przepływach (link - chociaż go nie powinnam podawać, skoro pisał go niedouczony dziennikarz; tama to nie zapora!)

Elektrownia wraz z budynkiem rozdzielni usytuowana jest przy prawym stoku doliny poniżej zapory i połączona kanałem odpływowym z dolnym stanowiskiem zapory. Woda do elektrowni pobierana jest za pomocą ujęcia wieżowego, zlokalizowanego na lewym brzegu zbiornika powyżej zapory, i doprowadzona zostaje sztolnią wydrążoną w masywie skalnym. Jej długość wynosi 131 m, a średnica 2,2 m. Energia wody poprzez dwa turbozespoły z turbinami Kaplana (zazwyczaj stosowane są 3 rodzaje turbin – Kaplana, Peltona i Francisa; każda ma inny kształt łopat) przetwarzana zostaje na energię elektryczną na poziomie średnio 9,6 GWh rocznie.

Oprócz stopnia czołowego i elektrowni na stopień wodny składają się również obwałowania cofkowe, których celem jest ochrona okolicznych miejscowości przed zalaniem spiętrzonymi wodami zbiornika. Zapory boczne zbudowane są z materiałów miejscowych ze skarpą odpowietrzną o nachyleniu 1:2,5 i odwodną o nachyleniu 1:2 i ubezpieczoną płytami i parapetem żelbetowym.

W kolejnym roku po ukończeniu budowy stopnia wodnego rozpoczęto napełnianie zbiornika wodą, a w czerwcu 1986 r. nastąpił pobór wody dla wodociągu krakowskiego.

Wybrana lokalizacja zbiornika wodnego w danym przekroju rzeki miała swoje negatywne skutki, gdyż zlikwidowano wtedy 216 gospodarstw, kościół, cmentarz, budynki przemysłowo-usługowe, a także wycięto 70 ha lasów. Większość obiektów zostało wybudowanych ponownie w innym położeniu, w tym m.in. również siedem mostów drogowych. Dzięki budowie zbiornika zapewniono także przepływ nienaruszalny w dolnym stanowisku, co wpływa na stałe uzupełnianie deficytu wody w okresach suszy hydrologicznej. No a jako balsam dla duszy ornitologów, zbiornik wodny stał się ostoją dla ptactwa wodnego (czapla siwa, mewa śmieszka, mewa pospolita, łabędź niemy).

Ciekawe miałam studia, co? ;)


Do opracowania tekstu wykorzystałam:

1. Zbiornik wodny Dobczyce, ulotka informacyjna Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie;
2. M. Jakubiak, M. Śliwka, Zbiornik i elektrownia wodna na rzece Rabie w Dobczycach.